Nikogo nie trzeba przekonywać jak ogromne znaczenie ma właściwe tłumaczenie tekstów o charakterze prawnym. Nierzadko od poprawnego tłumaczenia zależeć mogą losy ważnego kontraktu lub istotnych decyzji życiowych. Pisząc o tłumaczeniach z dziedziny prawa, warto zahaczyć o temat często nie do końca rozumiany, to jest o różnicę między tekstami prawnymi a prawniczymi oraz językiem prawnym i prawniczym. Choć na pozór wydaje się, że pojęcia te są tożsame, w istocie różnica między nimi jest znacząca.
Język prawny a język prawniczy
Dokumenty prawne pisane są językiem prawnym, zaś prawnicze językiem prawniczym. Językiem prawnym jest język, jakim napisane są akty prawne i dokumenty tworzone przez organy ustawodawcze, zaś z językiem prawniczym mamy do czynienia przy języku, jakim posługują się osoby stosujące i interpretujące prawo, czyli prawnicy. Przykładami tekstów prawnych mogą być zatem ustawy, rozporządzenia, dekrety, ale również konstytucje czy umowy międzynarodowe. Język prawny cechuje się sformalizowanym i ściśle uporządkowanym słownictwem, co ma ułatwić w miarę jednolitą jego interpretację przez osoby zajmujące się danymi tekstami. Wśród przykładów tekstów prawniczych znajdują się natomiast różnego rodzaju artykuły naukowe o tematyce prawniczej, analizy prawnicze, teksty w podręcznikach, ale także wszelkie inne dokumenty, które nie są tekstami prawnymi. Często właśnie takie teksty są przedkładane do tłumaczenia. Mogę to być różnego rodzaju umowy, pełnomocnictwa, dokumenty dotyczące spółek i różnego rodzaju akty notarialne. W przypadku tekstów prawniczych również mamy do czynienia ze specyficznym, fachowym językiem, którym rządzą z góry ustalone reguły oraz specyficzna składnia.
Jak rzetelnie tłumaczyć teksty prawne i prawnicze
Zawód tłumacza przysięgłego pociąga za sobą konieczność gruntownego poznania zagadnień prawa. Zgodnie z obowiązującą Ustawą o zawodzie tłumacza przysięgłego, obecnie uzyskanie tytułu tłumacza przysięgłego wiąże się z koniecznością zdania egzaminu ustnego i pisemnego z języka obcego. Egzamin bazuje w dużej mierze na tekstach z dziedziny prawa, dzięki czemu kandydaci na tłumaczy przysięgłych już na etapie przygotowań do przystąpienia do egzaminu są zobowiązani do przestudiowania dużej części zagadnień dotyczących różnych gałęzi prawa. Nie oznacza to bynajmniej w każdym przypadku uzyskania wiedzy na poziomie osoby po ukończeniu studiów prawniczych. Tym bardziej wiedzy tej nie można oczekiwać wprost po osobach, które tytuł tłumacza przysięgłego uzyskały na zasadzie mianowania, jeszcze przed wejściem w życie obowiązujących przepisów w zakresie powoływania nowych tłumaczy przysięgłych.
Niezależnie zatem od daty i formy nabycia uprawnień tłumacza przysięgłego warto wziąć po uwagę następujące uwagi dotyczące tego, w jaki sposób możemy zapewnić, aby tłumaczenie prawne czy prawnicze zostało wykonane w sposób rzetelny.
Po pierwsze czas
Tłumaczenia tekstów prawnych i prawniczych nie są zajęciem dla każdego. Wymagają nie tylko doskonałej znajomości języka dokumentu i języka, na który go tłumaczymy, ale również zagadnień prawnych, których dotyczy tekst. Zwłaszcza na początku naszej pracy jako tłumacz, przy tekstach z dziedziny prawa, przy tego rodzaju tłumaczeniach warto zarezerwować sobie znacznie więcej czasu, aniżeli na tłumaczenia tekstów o charakterze ogólnym. Tylko wówczas będziemy w stanie wygospodarować czas na wyjaśnienie wszelkich budzących wątpliwości terminów, sprawdzenie ich w słownikach i glosariuszach oraz tekstach oryginalnych.
Słowniki i teksty paralelne
Zaopatrzenie się w dobre i sprawdzone słowniki tematyczne wydaje się być pierwszą rzeczą, od jakiej powinien zacząć tłumacz, a właściwie kandydat na tłumacza. Należy mieć jednak świadomość, że spora część dostępnych na rynku słowników może zawierać błędy. Bezwzględnie należy zachować zatem zasadę ograniczonego zaufania, zwłaszcza do słowników dwujęzycznych. O wiele bardziej owocne jest zawsze osobiste zapoznanie z opracowaniami danego tematu w języku źródłowym i docelowym.
Budując naszą wiedzę na temat prawa, warto uczyć się poprzez czytanie tekstów paralelnych w języku źródłowym i docelowym. Pozwoli to na poznanie terminologii stosowanej przy konkretnych aktach prawnych, czy dokumentach prawniczych. Podstawą jest tu zatem zaznajomienie się z podstawami prawa polskiego oraz z zarysem systemów prawnych kraju, na język którego tłumaczenia wykonujemy. Przydatne może okazać się na przykład porównywanie oryginalnych tekstów ustaw, ze szczególnym zwróceniem uwagi na definicje stosowanych pojęć czy charakterystyczne zwroty.
Na własne potrzeby warto tworzyć sobie bazy tekstów paralelnych, z których można się uczyć, bądź z których można korzystać przy wykonywaniu konkretnych tłumaczeń.
Podobny cel może spełniać dostępny na rynku Zbiór dokumentów polskich dla tłumaczy przysięgłych, czy odpowiedniki tej publikacji w odniesieniu do innych języków. Niestety na chwilę obecną gotowe publikacje ze zbiorami dokumentów są dostępne jedynie w najbardziej popularnych językach takich jak angielski, niemiecki, francuski czy rosyjski. Zbiory takie obejmują podstawowe i autentyczne dokumenty i pisma, z którymi tłumacz przysięgły ma do czynienia w swojej pracy. Zbiór dokumentów polskich dla tłumaczy przysięgłych, autorstwa Zofii Krzysztoforskiej-Weisswasser zawiera na przykład nie tylko dokumenty z zakresu prawa handlowego i gospodarczego, ale również liczne przykłady pism i dokumentów z dziedziny prawa cywilnego, karnego, administracyjnego czy dokumentów z zakresu ubezpieczeń, opinii biegłych, zaświadczeń lekarskich, świadectw szkolnych i dyplomów.
Własne słowniki i glosariusze
Na podstawie tłumaczonych dokumentów oraz wszelkich tekstów pomocniczych, z którymi mamy styczność przy okazji realizacji tłumaczeń prawniczych, warto budować własne glosariusze. Jest to szczególnie istotne przy tzw. „małych językach”, w przypadku których słowniki terminologii prawnej nie zostały opracowane lub istniejące na rynku pozycje pozostawiają wiele do życzenia. Warto zwrócić uwagę, aby oprócz wyjaśnienia danego terminu odnotowywać również źródło tłumaczenia danego zwrotu.
Budowanie glosariuszy, zarówno w ramach stosowanych narzędzi CAT, jak również w innej formie, może okazać się jedyną drogą do zbudowania bazy słownictwa, z której będziemy mogli w przyszłości korzystać. Argumentem przemawiającym za stosowaniem tej metody jest również fakt, że słownictwo prawnicze rozwija się szybciej aniżeli wydawane słowniki i fachowa literatura dla tłumaczy.
Szkolenia i kursy
Uczestnictwo w kursach i szkoleniach dla tłumaczy, oprócz realnej korzyści w postaci zdobytej wiedzy, procentuje również nawiązaniem kontaktów z innymi tłumaczami i możliwością wzajemnego dzielenia się doświadczeniami i wątpliwościami. Szkoda, że specjalistyczne szkolenia z zakresu tłumaczeń prawniczych są dostępne wyłącznie dla najbardziej popularnych języków.
Zachowanie czujności
Nawet najbardziej doświadczony tłumacz wykonujący tłumaczenia prawne i prawnicze powinien być czujny na ewentualne pułapki znajdujące się w tekście. W praktyce tłumacza przysięgłego częstokroć możemy spotkać się z sytuacją, że z pozoru oczywiste stwierdzenia mają w rzeczywistości zupełnie inne znaczenie. Szczególność czujność należy zwrócić na ewentualne skróty myślowe i wszelkie elementy dokumentu budzące nasze wątpliwości.
Pokora
Z kwestią czujności wiąże się również zachowanie pokory, tak istotnej również w zawodzie tłumacza przysięgłego. Zrozumienie własnych braków i dopuszczenie do myśli możliwości pomyłki pozwoli nam na uniknięcie ewentualnych błędów, a nam i naszym klientom nieprzyjemnych konsekwencji nierzetelnie wykonanego tłumaczenia.
